Çĕннисем
D ҫипрен стержень ҫакса янӑ та унӑн вӗҫӗсем ҫумне хура тӑхланран тунӑ икӗ пӗчӗк шарик m₁ тата m₂ вырнаҫтарса лартнӑ.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Чи малтанхи опыта Кавендиш тунӑ.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законне астрономилле майпа кӑтартса панисӗр пуҫне тата ӑна опыт туса та тӗрӗслеме хӑтланса пӑхнӑ.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
127. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законне опыт туса тӗрӗслесси.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Хальхи вӑхӑтра виҫсе тӗпченӗ тӑрӑх, вал 6,67 * 10 пулнине е, ҫывхартса шутласан, ҫакӑн пек пулнине пӗлнӗ:
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
m¹= m²= 1 г , r = 1 см пулсан, вӑй вара F = f; ҫапла ӗнтӗ, f вӑй вӑл хисеп енчен икӗ шар евӗрлӗ 1-ер г масса вӗсен центрӗсем хушши 1 см чух пӗр-пӗрне туртса тӑнӑ вӑйпа пӗртан.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
f коэфициента ньютониански туртӑмӑн улшӑнман величини теҫҫӗ.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Пӗр-пӗринчен r хушӑра тӑракан m₁ тата m₂ массӑсем хушшинчи туртӑм вӑйне F саспаллипе паллӑ тусан, пӗтӗм тӗнчери туртӑм вӑйне ҫакӑн пек формулӑпа кӑтартса пама пулать:
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Икӗ япала хушшинчи взаимодействин икӗ вӑйӗ те, пысӑкӑш тӗлӗшпе, пӗр-пӗринпе тан, вӑл вӑйсем пӗр-пӗрне хирӗҫле еннелле выртаҫҫӗ тата вӗсем тӗрлӗ икӗ япалана тивеҫҫӗ.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Ҫӗрпе пӗр-пӗр япалан е пӗлӗт ҫинчи мӗнле те пулин икӗ япалан взаимодействийӗ вӑл — кашни япалан уйрӑм материальнӑй точкисем пӗр-пӗрне туртса тӑнин равнодействующийӗ пулать.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Материальнӑй икӗ частица пӗр-пӗрне хӑйсен массисемпе тӳрӗ пропорциллӗ хӑйсем хушшин квадрачӗпе хирӗҫле пропорциллӗ вӑйсемпе туртса тӑраҫҫӗ.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Вӑл тупнӑ закона пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ теҫҫӗ, ӑна сӑмахпа ҫакӑн пек каласа параҫҫӗ:
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Хӗвел системинчи япаласем хушшинче Ҫӗрпе веществон кирек епле пайӗ хушшинче пӗр вӑях тивсе тӑрать; ҫавӑнпа та Ньютон веществон кирек хӑш пайӗсем хушшинче те туртӑм вӑйӗсем тухса тӑраҫҫӗ, тесе пӗтӗмлетсе каланӑ.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
126. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Ҫакӑнтан ӗнтӗ икӗ вӑйӗ те пӗрех пулни курӑнать.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Ҫапла вара, Ҫӗр ҫинчи йывӑрӑш вӑйӗ улшӑннин законӗ пӗлӗт ҫинчи япаласем хушшинчи вӑйӑнни пекех пулсан, Уйӑх ҫинче вара ҫак икӗ вӑя та пӗр числах кӑтартса тӑрать.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Тепӗр енчен, Уйӑха Ҫӗр туртса тӑнин вӑйне 1 г массӑна валли варринелле туртакан вӑй формулипе шутласа кӑларма пулать:
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Ҫак грамм массӑна Уйӑх инҫӗшне илсе кайсан (ку хушӑ Ҫӗр радиусӗнчее 60 хут тӗрӗсрех 60,3 хут ытларах), вара ҫакӑн пек инҫӗшне Ҫӗр туртса тӑнин вӑйӗ F, унӑн улшӑнӑвне Ньютонӑн ҫав законӗпех кӑтартса парас пулсан, 60 хут пӗчӗкрех пулнӑ пулӗччӗ; вара ҫапла пулӗччӗ:
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Ҫӗр ҫийӗнче, урӑхла каласан, Ҫӗр центрӗнчен Ҫӗр радиусӗ R инҫӗшӗнче массӑн кашни грамне Ҫӗр 980 дина вӑйпа (вӑтамран) туртса тӑрать.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.
Вӑйсене ҫакӑн пек майпа танлаштарса пӑхма пулать.
V. Пӗтӗм тӗнчери туртӑм законӗ // А.И. Иванов, Николай Степанов. Соколов И. И. Физика курсӗ. 1-мӗш пайӗ: Механика: вӑтам шкулӑн 8-мӗш класӗ валли / И. И. Соколов ; А. И. Ивановпа Н. С. Степанов куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1942. — 196 с.