Чӑваш чӗлхи корпусӗ

Пӑлан кунне уявланӑ чухне яланах ирттерекен пай — пӗрремӗш ҫурҫулти ӗҫе пӗтӗмлетсе савӑнӑҫлӑ пуху ирттерни, унта пӑлансен пӑруланнин кӑтартӑвӗсене, ҫитӗннӗ пӑлансемпе пӑрушсен шутне мӗн чухне упраса хӑварма май килнине пӗтӗмлетеҫҫӗ.

Обязательная часть Дня Оленя — торжественное собрание с подведением итогов работы за первое полугодие, результаты отельной кампании, сохранности взрослых оленей и молодняка.

Пӑлан кунӗ // Аҫтахар Плотников. https://cv.ruwiki.ru/wiki/%D0%9F%D3%91%D ... 0%BD%D3%97

Пӑлан тирӗсем ҫинче ҫывӑраҫҫӗ, пӑлан какайне ҫиеҫҫӗ; тумтирне пӑлан тирӗнчен ҫӗлеҫҫӗ.

Спят па оленьих шкурах; едят оленину; одежду делают из оленьих шкур.

Ненецсем // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Хӑюллӑ сунарҫӑсемпе ырма пӗлмесӗр пӑлан ӗрчетекен ҫынсем халь хӑйсен ҫилпе те сивӗпе пиҫӗхнӗ пичӗсене хӗвел пайӑркисем еннелле ҫавӑрса йӑл-йӑл кулакан куҫӗсене хӗсеҫҫӗ, ҫурхи хӗвел килнӗ ятпа ҫӗнӗ телей пулатех, ӗҫ ӑнатех, тесе шухӑшлаҫҫӗ: пӑлан усракансен — пӑлан пӑрӑвӗсем йышлӑрах пулаҫҫӗ, сунарҫӑсен — тинӗсри тупӑшӗ пысӑк пулать.

Подставляя солнечным лучам свои прокаленные ветрами и морозами лица, бесстрашные охотники-зверобои и неутомимые оленеводы щурили улыбающиеся глаза и думали о том, что с приходом весеннего солнца непременно придут и новые удачи: оленеводу — хороший олений приплод, охотнику — большая добыча на море.

Хӗрлӗ хӗвел // Тани Юн. Шундик Н.Е. Инҫетри ҫурҫӗрте: повесть. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 340 с.

Вӑл ту айӗпе пырса, пӑлансем патне вӑрттӑн ҫывхарнӑ та пӗр пӑланне бинокль витӗр сӑнама тытӑннӑ: ҫав пӑлан кӗтӳрен юлса, йывӑҫ тӗмӗсем хушшине, ту айккипе юхакан ҫырма еннелле кӗрсе кайнӑ.

Подкрался он к ним из-под горы совсем близко, и, наблюдая в бинокль одну оленуху, заметил, что она отбилась от стада и скрылась в кустах, где бежит горный ручей.

Чӳлмек ҫурални // Гаврил Молостовкин. Пришвин М.М. Ылтӑн ҫаран: калавсем. — Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1951. — 200 с. — 35–38 с.

Лю ӑна пӑлан чӗлхипе: «Ҫӑлӑн!» тесе кӑшкӑрнӑ — пӑлан ҫухалнӑ та.

Куҫарса пулӑш

Пӗртӑван Люсем // А. Андреев. Тӑван Атӑл. — 1960. — № 5. — С. 69–70 с.

Уяв вӑхӑтӗнче пӑлан ӗрчетекенсен вӑхӑтлӑха чарӑнса тӑмалли вырӑнсенче — стойбищӗсенче — наци спорт тӗсӗсемпе ӑмӑртусем иртеҫҫӗ, ҫынсем ҫурҫӗр енчи нумай енлӗ кӗрешӳпе, пӑлан кӳммисене кӳлсе ӑмӑртассипе, наци кӗрешӗвӗпе ӑмӑртаҫҫӗ.

Во время праздника в стойбищах оленеводов проводятся соревнования по национальным видам спорта — северное многоборье, гонки на оленьих упряжках, соревнования по национальной борьбе,

Пӑлан кунӗ // Аҫтахар Плотников. https://cv.ruwiki.ru/wiki/%D0%9F%D3%91%D ... 0%BD%D3%97

Пӑлан кунӗнче ҫавӑн пекех патшалӑх влаҫӗн органӗсен ертӳҫисем пӑлан ӗрчетекенсемпе ӗҫлӗ тӗлпулусем ирттереҫҫӗ.

В День Оленя также проводятся рабочие встречи первых лиц органов государственной власти с оленеводами.

Пӑлан кунӗ // Аҫтахар Плотников. https://cv.ruwiki.ru/wiki/%D0%9F%D3%91%D ... 0%BD%D3%97

Пӑлан кунне пӑлансен ҫуллахи кӗтӳ ҫӳретмелли вӑхӑчӗ вӗҫленнине вӗсене хӗллехи кӗтӳ ҫӳретмелли вырӑнсене куҫарнине халалласа уявлаҫҫӗ.

Празднование Дня Оленя приурочено к окончанию летнего выпаса оленей и началу перекочевки стад на зимние пастбища.

Пӑлан кунӗ // Аҫтахар Плотников. https://cv.ruwiki.ru/wiki/%D0%9F%D3%91%D ... 0%BD%D3%97

Пӑлан кунӗ — Ненец автономи округӗнче тата Коми Республикинче пӑлан ӗрчетекенсен професси уявӗ.

День Оленя — профессиональный праздник работников оленеводства в Ненецком автономном округе и Республике Коми.

Пӑлан кунӗ // Аҫтахар Плотников. https://cv.ruwiki.ru/wiki/%D0%9F%D3%91%D ... 0%BD%D3%97

Пӑлан ӗрчетекен станцисем тунӑ, унта специалистсем пӑлан пурӑнӑҫне тата унӑн чирӗсене сӑнаса вӗренеҫҫӗ.

Устроены оленеводческие станции, где специалисты изучают оленя,

Тундрӑра пӑлан ӗрчетесси // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Кунта пӑлансене лайӑхрах мӗнле кӗтмеллине, вӗсен чир-чӗресене хирӗҫ кӗрешме вӗренеҫҫӗ, пӑлан кӗтӗвӗсене кӗтмешкӗн хурал йыттисене ӗрчетеҫҫӗ.

Здесь учатся как лучше разводить оленей, бороться против их болезней, разводить сторожевых собак, чтобы пасти оленьи стада.

Нарьян-Мар — ненецсен хули // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Ҫамрӑксем, пӑлан ӗрчетекенсем, пурӑнма вырӑн хӗсӗкреххине пула, кашни кун кирлӗ таварсем ҫитменнине кура, пӑлансем малтанхи пек тӑкак мар, тупӑш кӳмелле тӑвас терӗҫ.

Куҫарса пулӑш

Пӗрремӗш экзамен // Василий Сипет. Сипет В.Н. Калавсем. — Шупашкар, «Пегас» издательство ҫурчӗ, 2019. — 224 с. 70–96 с.

Пӑлан пӗр аллӑ утӑмра пек кӑна тӑрать, ҫакна курсан ҫын, пӗр самантрах, вут ҫинче ӑшаланакан пӑлан какайӗн татӑкне аса илчӗ, унӑн шӑршине те туйрӗ.

Олень стоял от него шагах в пятидесяти, не больше, и ему сразу представился запас и вкус оленины, шипящей на сковородке.

Пурнӑҫа юратни // Николай Степанов. Лондон, Джек. Пурнӑҫа юратни: калавсем. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1951. — 72 с. — 5–34 с.

Унта пӑлан, шур упа кӗлеткисем, кӳлнӗ пӑлансемпе йытӑсем, табак туртмалли чӗлӗмсем, чернильницӑсем, темӗн тӗрлӗ пӗчӗк арчасем.

Там были фигурки оленей, полярных медведей, собачьи и оленьи упряжки, курительные трубки, чернильные приборы, замысловатые шкатулки…

Телейлӗ ҫӗршывра // Тани Юн. Шундик Н.Е. Инҫетри ҫурҫӗрте: повесть. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 340 с.

Кун хыҫҫӑн вара государствӑна аш-какай памалли плана тултарас тесен, мӗн чухлӗ пӑлан пусма кирли ҫинчен, хӗл каҫма мӗн чухлӗ какай, колхозниксене валли тумтир ҫӗлеме мӗн чухлӗ тир кирли ҫинчен, суту-илӳ базине е урӑх организацисене мӗн чухлӗ пӑлан сутасси ҫинчен калаҫма тытӑнчӗҫ.

После этого собрание стало решать, сколько оленей можно забить, чтобы выполнить государственный план мясопоставок, сколько заготовить мяса на всю зиму и шкур для одежды колхозников, сколько можно продать оленей торговой базе и другим организациям.

Хуҫи кам? // Тани Юн. Шундик Н.Е. Инҫетри ҫурҫӗрте: повесть. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 340 с.

Пӑлан бригадисен бригадирӗсем пӑлан йышӗ ӳсни ҫинчен каласа пачӗҫ.

Бригадиры оленеводческих бригад доложили об увеличении оленьего поголовья.

Хуҫи кам? // Тани Юн. Шундик Н.Е. Инҫетри ҫурҫӗрте: повесть. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 340 с.

Виҫҫӗшӗ те пӑлан тирӗнчен ҫӗлетнӗ кухлянка, йӗм тата пӑлан камусӗнчен тунӑ тир атӑ тӑхӑннӑ.

Все трое были одеты в кухлянки и штаны из оленьего меха, обуты в зимние торбаза из оленьих камусов.

Тавыль шкула каясшӑн // Тани Юн. Шундик Н.Е. Инҫетри ҫурҫӗрте: повесть. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 340 с.

Палатка ӑшӗнче тӑвӑр, пӑлан тирӗн ҫӑмӗ ҫав териех тӑкӑнать, апат пиҫсе ӗлкӗрнӗ ҫӗре кастрюль ӑшне пӑлан ҫӑмӗ чылаях кӗрсе ӳкнӗ, ҫакна пула пирӗн шӳрпе хӑмӑр тӗслӗ пулса ларчӗ.

В палатке было тесно, мех сильно линял, и пока варился обед, в кастрюлю набралось столько оленьей шерсти, что суп побурел.

«Хир чӑххилле пурӑнни» // Куҫма Чулкаҫ. Водопьянов М.В. Поляр лётчикӗ: калавсем; Куҫма Чулкаҫ куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1955. — 248 с.

Пӑлан пӑрушӗ пӑлан вӑкӑрӗнчен ыйтса каланӑ: «Атте, эсӗ йытӑсенчен пысӑкрах та, ҫӑмӑлтарах та, санӑн вӗсене хирӗҫ тӑма мӑйракусем те пур, мӗншӗн эсӗ вӗсенчен хӑратӑн?» — тенӗ.

Ланчук сказал раз оленю: «Батюшка, ты и больше и резвее собак, да еще и рога у тебя огромные на защиту; отчего же ты так боишься собак?»

Пӑлан вӑкӑрӗпе пӑлан пӑрушӗ // Чӗмпӗр чӑваш шкулӗ. Толстой Л. Н. Упа тытни: Калавсем, халапсем, юптарса каланисем. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издательстви, 1979. — 264 с.

Унччен пӑлан малтан тӑрса утнӑ пулсан, халь вара малтан сунарҫӑ, ун хыҫҫӑн пӑлан тӑрса утнӑ.

Раньше первым вставал лось и за ним шел человек; теперь первым поднимался человек и за ним следовал сохатый.

Вӑрманти легенда // Александр Галкин. Арсеньев В.К. Тайгари тӗлпулусем: калавсем. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1960. — 178 с. — 61–64 с.