Чӑваш чӗлхи корпусӗ

Нумай ӗмӗрсем хушшинче ҫӗрӗк тӑпри пухӑнса пынӑ, темӗн хулӑмӑш хура тӑпра сийӗ пулса тӑнӑ.

Так в течение многих веков в почве накопился перегной, образовался мощный пласт чернозема.

Хура тӑпраллӑ ҫеҫенхирти ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Кашни ҫулах ҫав курӑксем ӳссе ҫитсе типе-типе кайнӑ та ҫавӑнтах ҫӗрсе пынӑ.

Каждый год вырастали, засыхали и перегнивали эти травы.

Хура тӑпраллӑ ҫеҫенхирти ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Авалтанпах унта ҫӗре кашни ҫулах ҫеҫенхирти ҫӑра курӑксем хупласа пынӑ.

Веками земля из года в год покрывалась густыми степными травами.

Хура тӑпраллӑ ҫеҫенхирти ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Сӗм вӑрмансем пӗтнӗҫемӗн пӗтсе, сайраланса пынӑ.

Дремучие леса постепенно сводились, редели.

Хутӑш вӑрмансен зони мӗнле улшӑннӑ // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Ҫын хай аллине пуртӑ тытса вӑрмана парӑнтарса пынӑ.

Человек наступал на лес с топором в руках.

Хутӑш вӑрмансен зони мӗнле улшӑннӑ // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Этем хӑватне, строительствӑна кура ҫутҫанталӑк каялла чакса пынӑ.

Природа отступила перед человеческой волей, перед строительством.

Самолет ҫинчен епле курӑнать // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Хула пуҫланса кайнӑ чухне пынӑ малтанхи ҫынсем пӗтӗм тӗнчерен татӑлса пурӑннӑ, апат-ҫимӗҫ ҫителӗклӗ пулман пирки нуша курнӑ; вӗсен ҫине тӑрсах тайгапа, полярти хаяр сивӗпе кӗрешмелле пулнӑ.

Первые жители зарождавшегося города были оторваны от всего мира, терпели нужду в продовольствии, вели упорную борьбу с тайгой и полярной стужей.

Игарка — полярти порт // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

ССР Союзӗнчи тӗрлӗ хуласенчен тайгана комсомолецсем пынӑ та тайга вӑрманне каснӑ, шурлӑхсене типӗтнӗ, Амур шывӗ хӗрринче промышленноҫлӑ ҫӗнӗ хула туса лартнӑ.

Из разных городов СССР прибыли в тайгу комсомольцы, вырубили участок тайги, осушили болота, и на берегу реки Амура возник новый промышленный город

Тайгара хуласем лартни // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Хаклӑ тискер кайӑксем сахалланнӑҫем сахаллансах пынӑ.

Ценного зверя становилось все меньше и меньше.

Кайӑк тир хуҫалӑхӗ // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Патша вӑхӑтӗнче кайӑкҫӑсем тискер кайӑка мӗнле май килнӗ ҫапла тытнӑ, тайгара мамӑк тирлӗ тискер кайӑк пуянлӑхне пӗтерсе пынӑ.

В царское время охотники били зверя как попало, истребляли пушное богатство тайги.

Кайӑк тир хуҫалӑхӗ // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Колхозсем пулса пынӑ майӗпе якутсен пурӑнӑҫӗ хӑвӑрт лайӑхланса пырать.

С развитием колхозов быстро улучшается жизнь якутов.

Выльӑх ӗрчетсе тата ҫӗр ӗҫлесе пурӑнакан якутсем // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Ҫавӑн пек сивӗсем чухне термометрти ртуть шӑнса ларать, тимӗр пӑтракланать, йывӑҫсем шатӑртатса хуҫӑлаҫҫӗ, кайӑксем вӗҫсе пынӑ ҫӗртех шӑнса вилеҫҫӗ те ҫӗре персе анаҫҫӗ.

Во время таких морозов ртуть в термометре замерзает, железо делается хрупким, деревья ломаются с треском, птицы замерзают на лету и падают на землю.

Тайгари ҫутҫанталӑк // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Экснер консерваторие ҫав вӑхӑтри Раҫҫейӗн паллӑ мусӑкҫисене чӗнсе илнӗ: Михаил Медведев юрӑҫа (тенор, унӑн пуҫарӑвӗпе 1918 ҫулта камера юрри класӗ уҫӑлнӑ), Алевтина Пасхалова юрӑҫа (колоратура сопрани; Сарӑту консерваторинче вӑл 21 ҫул тӑрӑшнӑ), Николай Сперанский камера юрӑҫинче (уйрӑм юрланин класне ертсе пынӑ), Георгий Конюс музыка теоретикӗпе композитора (1918–1919 ҫулсенче консерватори директорӗ пулнӑ), Юзеф Сливиньский пианистпа дирижёра (унӑн фортепиано класӗ вӑл вӑхӑтри консерваторире чи пысӑккисенчен пӗри пулнӑ), тата ыттисене.

Экснеру удалось привлечь к работе в консерватории выдающихся российских музыкантов того времени — певца (тенора) Михаила Медведева, по инициативе которого в 1918 году в консерватории был открыт класс камерного пения, певицу (колоратурное сопрано) Алевтину Пасхалову, проработавшую в итоге в Саратовской консерватории 32 года, камерного певца Николая Сперанского, ведшего класс сольного пения, теоретика музыки и композитора Георгия Конюса, директора консерватории с 1918 по 1919 год, пианиста и дирижёра Юзефа Сливиньского, чей класс фортепиано был одним из самых больших в тогдашней консерватории, и многих других.

Л.В. Собинов ячӗллӗ Сарӑту патшалӑх консерваторийӗ // Аҫтахар Плотников. https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9B.%D0 ... 0%B9%C4%95

Анчах ҫак пулӑмсем ҫине пӑхмасӑрах утӑ уйӑхӗн 14-мӗшӗнче каллех совет влаҫне йӗркеленӗ, Иккӗмӗш Ревком туса хунӑ, ӑна Василий Чекмарев ертсе пынӑ.

Но несмотря на это уже летом 14 июля вновь была установлена советская власть и был создан Второй Ревком, который возглавил Василий Чекмарев.

Анадырь историйӗ // Аҫтахар Плотников. https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0% ... 0%B9%D3%97

Чукчасем майӗпен Раҫҫей витӗмне лекнӗ тӑрӑхран пӑрахса кайса ытти халӑхсене хӗссе пынӑ, тӗслӗхрен: коряксене, юкагирсене, керексене, лешӗсем вара Раҫҫей патшалӑхӗнче хӳтлӗх шыранӑ.

Чукчи постепенно уходили из зон российского влияния и теснили другие народы, например: коряков, юкагиров, кереков, которые, в свою очередь, искали защиту у Российского государства.

Анадырь историйӗ // Аҫтахар Плотников. https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0% ... 0%B9%D3%97

Ҫӗр ҫиелтен пӑрланса ларнипе, юр ытла нумай хӗвсе лартнипе тата апат ҫуккипе, кашкӑрсем тытнипе пӑлан сахалланса пынӑ, пӑвансемпе кукӑркутсем, вӑрӑмтунасем ҫыртнипе асапланнӑ, ерекен чирсем лекнипе нумай пӗтнӗ.

Стада их редели от гололедицы, сильнейших снежных заносов и бескормицы, от нападения волков, страдали от жалящих насекомых — оводов, слепней, комаров, гибли от повальных заразных болезней.

Тундрӑра пӑлан ӗрчетесси // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Тундра тӑрӑх куҫса ҫӳрекен тӗттӗм, правасӑр ҫынсем ҫултан ҫул чухӑнланса, ҫука юлса пынӑ.

А темные, беззащитные кочевники с каждым годом беднели.

Ҫаратакан купецсем вырӑнне факторисем // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Купецсем тундрӑна унта кирлӗ таварсем — кайӑка ҫӳремелли хатӗрсем, ҫӑнӑх, тӑвар, спичка ҫеҫ мар илсе пынӑ, вӗсем хӑйсемпе пӗрле эрех те илсе пынӑ.

Купцы приезжали не только с нужными в тундре товарами — с охотничьими принадлежностями, мукой, солью, спичками, но привозили с собой водку.

Ҫаратакан купецсем вырӑнне факторисем // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Пӑра Ҫурҫӗр полюсӗнчен мӗн чухлӗ инҫе илсе кайнине кашни кун тенӗ пекех вӗсем хӗвелпе ҫӑлтӑрсем тӑрӑх палӑртса пынӑ.

Каждый день по небесным светилам они определяли, как далёко отнесло станцию от Северного полюса.

«Ҫурсӗр полюсӗ» поляр станцийӗ // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.

Вӑл экспедици ҫӗрӗн чи инҫетри ҫурҫӗрне питӗ нумай груз илсе пынӑ.

Она доставила на самую северную точку земли большое количество груза.

«Ҫурсӗр полюсӗ» поляр станцийӗ // Чӑваш кӗнеке издательстви. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 144 с.