Чӑваш чӗлхи корпусӗ

Эпир тата, ҫил улшӑннине кура, ҫанталӑк епле улшӑнса пынисене те паллӑ тӑваттӑмӑр: мӗнле ҫил вӗрнӗ чухне ӑшӑ, мӗнле ҫил вӗрнӗ чухне сивӗ пулнӑ; мӗнле ҫилсем йӗпе-сапасем илсе килнӗ, мӗнле ҫилсем чухне типӗ ҫанталӑк пулнӑ.

Мы отмечали также, как изменялась погода с изменением ветра: при каких ветрах было тепло, при каких холодно; какие ветры приносили осадки, при каких была сухая погода.

Эпир хамӑр шкулта ҫанталӑка епле сӑнаса пыни // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Ҫил ҫанталӑка улшӑнтара-улшӑнтара тӑчӗ: хӗвеланӑҫ енчи ҫилсемпе кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ енчи ҫилсем вӗрнӗ чух час-часах йӗпе-сапа пулатчӗ: ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫ енчи ҫилсем вӗрнӗ чух сивӗ е уяр ҫанталӑк пулатчӗ.

Ветер менял погоду: при западных и юго-западных ветрах часто выпадали осадки; при северовосточных ветрах устанавливалась сухая или холодная погода.

Эпир хамӑр шкулта ҫанталӑка епле сӑнаса пыни // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Ҫил тӗрлӗрен пулать: сывлӑш ҫилӗ, ҫӗр ҫилӗ, шыв ҫилӗ.

Ветра, они разные бывают: ветра воздушные, ветра земли, ветра воды.

Иккӗмӗш пайӗ // Борис Чиндыков. Килти архив

Эй, ҫил вӗрет, ҫил вӗрет те, Ҫил ҫӗклентерсе ярать…

Куҫарса пулӑш

Пушар // Геннадий Пласкин. Пласкин Г. А. Ҫавраҫил: Роман. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издательстви, 1993. — 288 с.

Тӗлӗнмеллерех, вичкӗн, ҫиҫӗм йӑлтӑртатӑвӗ пек ҫутӑ аромат мана чӗремрен перӗнчӗ; анчах ҫил хӗвел анӑҫӗнчен пырса ҫатлаттарчӗ — кирдиф тата тимӗр шӑршипе; ҫил ман еннелле хӑйӗн ҫурҫӗр сӑн-питне ҫавӑрчӗ, тӳпери тӗрлӗ тӗслӗ вӑйӑ ҫутинче капмар кӑвак пӑр чӗрӗлӗхӗпе ытамларӗ; юлашкинчен, там-тамӑн уҫӑмсӑр тата мӑран сасси евӗр, хӗвел тухӑҫ ҫил авӑкӗ питӗмрен ыйхӑпа тата пылак ӗнтӗркевпе ӑнтӑлса ҫапӑнчӗ.

Странный, резкий и яркий, как блеск молнии, аромат коснулся моего сердца; но ветер ударил с запада, дыша кардифом и железом; ветер повернул ко мне свое северное лицо, облив свежестью громадного голубого льда в свете небесной разноцветной игры; наконец, подобный медлительному и глухому удару там-тама, восточный порыв хлынул в лицо сном и сладким оцепенением.

Уы-Фью-Эой ҫул ҫӳревҫӗ // Алексей Леонтьев. Грин А.С. Суйласа илнисем. Пӗрремёш том. — Шупашкар, 2010. — 416 с. — 377–380 с.

Ашкӑнчӑк ҫил ачи ури айнелле хирӗҫ килекен пӗчӗкҫӗ ҫил чӗппи ыткӑнчӗ; ҫавна пула пысӑках мар ҫавра ҫил ҫури ҫӗкленсе манӑн куҫӑмсене ҫӳпӗлерӗ.

Под ноги шаловливому ветерку бросился встречный малюсенький ветерок, от чего поднялся крошечный пыльный смерчик и засорил мне глаза.

Уы-Фью-Эой ҫул ҫӳревҫӗ // Алексей Леонтьев. Грин А.С. Суйласа илнисем. Пӗрремёш том. — Шупашкар, 2010. — 416 с. — 377–380 с.

Ҫынсем ҫиле хӑйсемшӗн ӗҫлеттернӗ: тинӗс тӑрӑх паруслӑ карапсене ҫӳретнӗ, ҫил арманӗсен ҫунаттисене, ҫил двигателӗн ҫунаттисене ҫавӑрттарнӑ.

Люди заставили ветер работать на себя: носить по морю парусные корабли, вращать крылья ветряных мельниц, лопасти ветродвигателей.

Xӗвел // Лина Агеносова. Волков А.Л. Ҫӗрпе пӗлӗт: калавсем. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1961. — 188 с.

Ҫил ҫинче вӗсем ҫӳҫенсе чӗтресе илеҫҫӗ, ҫурӑмӗсемпе ҫиле хирӗҫ тӑраҫҫӗ, ҫил вӗрнипе вӗлкӗшекен кӗписене аллисемпе ярса тытаҫҫӗ, анчах каймаҫҫӗ, пӗр-пӗрне пӳлсе, хӑйсем Канева, Тарас Шевченкопа Аркадий Гайдар масарӗсене курма кайни ҫинчен пӗлтереҫҫӗ, Ольга Ивановна питӗ лайӑх ҫын, анчах та вӑл пӗрмаях, кам та пулин ҫухаласран е шыва ӳкесрен хӑраса, ниҫта та ямасть, тесе тата вӗсем хӑйсем пӑрахут ҫине пӗрремӗш хут ларса кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та вӗсемшӗн пурте интереслӗ, тесе каласа параҫҫӗ.

Они ежатся под ветром, поворачиваются к нему спиной, придерживают руками раздувающиеся платьица, но не уходят и наперебой рассказывают, что едут они в Канев, на могилы Тараса Шевченко и Аркадия Гайдара, что Ольга Семеновна очень хорошая, только она все время боится, что кто-нибудь потеряется или упадет в воду, и никуда не пускает, а они в первый раз едут на пароходе, и им все интересно.

«Ашхабад» // Николай Евстафьев. Дубов Н.И. Юханшыв ҫинчи ҫутӑсем: повесть. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1954. — 144 с.

Хӗвеланӑҫ ҫилӗ пирӗн пата Атлантика океанӗ ҫинчен йӗпе ӑшӑ ҫил ярать, ҫав йӗпе ӑшӑ ҫил ҫитнӗ-ҫитмен ҫумӑр, ҫуллахи лӑпкӑ ҫумӑр, пылпа кулач ҫумӑрӗ ҫӑва пуҫлать…

Западный ветер приносит к нам с Атлантики теплую влагу в огромных тучах, и из них на нашу землю льется теплый летний дождь, капли этого дождика сладкие, как изюминки в ситной булке…

Иккӗмӗш пайӗ // Борис Чиндыков. Килти архив

И ҫил вӗйет, ҫил вӗйет, Ҫил ҫӗклентейсе яйать.

У-у, ветей дует, ветей дует, Мусой подымает ввысь.

Пӗрремӗш пайӗ // Борис Чиндыков. Килти архив

Кураксем ҫиле хирӗҫ аякпа тӑнӑ; ҫил вӗсен тӗкӗсене арпаштарнӑ, ураран ӳкернӗ, вара вӗсем, ҫил вӑйне парӑнса, ҫуначӗсене кахаллӑн сулкаласа, ҫӗнӗ вырӑналла вӗҫеҫҫӗ.

Вороны подставляли ударам ветра свои бока, он раздувал им перья, сбивая с ног, тогда они, уступая силе, ленивыми взмахами крыльев перелетали па новое место.

XV // Леонид Агаков. Горький, Максим. Амӑшӗ: [Роман] / М. Горький. — Шупашкар: Чӑваш АССР кӗнеке издательстви, 1968. — 362 с.

Сивӗ ҫил хумӗсем, чекменне уҫса пӑрахса, бронза тӗслӗ ҫӑмлӑ кӑкӑрне ҫарамаслантарса янине, кӑкӑрӗ тӑрӑх ҫил пӗр хӗрхенмесӗр ҫаптарнине ним пӑхмасӑр, вӑл — илемлӗн те ирӗклӗн тата тӗреклӗн чавсаланса, ман еннелле пӑхса выртать; хӑйӗн тем пысӑкӑш чӗлӗмне майӗпен ӗмет, ҫӑварӗпе сӑмсинчен ҫӑра тӗтӗм мӑкӑрлантара-мӑкӑрлантара кӑларать; куҫӗпе таҫта, ман пуҫ урлӑ, ҫеҫенхирти вилӗ пек пӗр сасӑ кӑларман тӗттӗмелле тӗлленӗ, ним чарӑнмасӑр манпа калаҫать, ҫил хыттӑн ҫаптарнинчен сыхланас-мӗн тесе, пӗртте тапранкаламасть хӑй.

Не обращая внимания на то, что холодные волны ветра, распахнув чекмень, обнажили его волосатую грудь и безжалостно бьют её, он полулежал в красивой, сильной позе, лицом ко мне, методически потягивал из своей громадной трубки, выпускал изо рта и носа густые клубы дыма и, неподвижно уставив глаза куда-то через мою голову в мёртво молчавшую темноту степи, разговаривал со мной, не умолкая и не делая ни одного движения к защите от резких ударов ветра.

Макар Чудра // Хумма Ҫеменӗ, Феодосия Ишетер. Максим Горький. Сочиненисем. Чӑваш АССР государство издательстви, 1953. — 7–19 стр.

Ӑсатма пухӑннӑ ҫынсем алӑ сула пуҫларӗҫ; мӑн сӑмсаллӑ пӗчӗкҫеҫ карчӑк, кӑвак тутӑр ҫыхнӑ пирки ҫиллес ҫӑхан пекрех курӑнаканскер, пропеллер ҫил кӑларса кӗрлеме пуҫласан, кабинӑра ларакан Дегтяренко патне хӑра-хӑрах пычӗ те ӑна тутӑрпа чӗркенӗ чӑх ашӗ тыттарчӗ; Михайла мучи хӗрарӑмсем ҫине кӑшкӑркаласа, пӗчӗк ачасене хӑваласа машина тавра чупкаларӗ, ҫил ун картузне хывса ывӑтрӗ те пӑр ҫийӗн кустарса кайрӗ, вара вӑл ҫара пуҫӑнах хӑйӗн кукшине йӑлкӑштарса тӑчӗ, унӑн сайра кӑвак ҫӳҫ пайӑркисем ҫилпе хуллен вӗлкӗшрӗҫ.

Махали руками провожающие, маленькая носатая старушка, похожая в своем сером платке на сердитую ворону, преодолевая страх и поднятый винтом ветер, прорвалась к сидевшему уже в кабине Дегтяренко и сунула ему узелок с недоеденной курятиной, дед Михайла суетился вокруг машины, покрикивая на баб, разгоняя ребятишек, сорвало с деда ветром фуражку и покатило по льду и стоял он простоволосый, сверкая лысиной и серебристыми своими жиденькими сединками, развеваемыми ветром, похожий на Николу-угодника немудреного сельского письма.

18 сыпӑк // Леонид Агаков, Александр Артемьев. Борис Полевой. Чӑн-чӑн этем ҫинчен ҫырнӑ повесть. Леонид Агаковпа Александр Артемьев куҫарнӑ. Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1950

15. Ефрем хӑйӗн тӑванӗсем хушшинче ӗрчевлӗ пулин те, тухӑҫ ҫилӗ килсен, пушхиртен Ҫӳлхуҫа ҫилӗ ҫӗкленсен унӑн ҫӑлӗ типсе ларӗ, ҫӑлкуҫӗ иксӗлсе юлӗ; ҫав ҫил мӗнпур хаклӑ савӑт управӑшне пушатса хӑварӗ.

15. Хотя Ефрем плодовит между братьями, но придет восточный ветер, поднимется ветер Господень из пустыни, и иссохнет родник его, и иссякнет источник его; он опустошит сокровищницу всех драгоценных сосудов.

Ос 13 // Библи. Раҫҫей Библи пӗрлӗхӗ. Библи. — Санкт-Петербург.:2009. 1567 с.

11. Ҫавӑн чухне ҫак халӑха тата Иерусалима ҫапла калани пулӗ: Манӑн халӑхӑмӑн хӗрне пушхирти тусем ҫинчен вӗри ҫил пырса ҫапӗ, ҫав ҫилпе тырӑ сӑвӑраймӑн, ӑна хывӑхран тасатаймӑн — 12. ытлах та вӑйлӑ ҫил вӑл! вӑл Ман ирӗкӗмпе ҫитӗ те — Эпӗ вӗсене сут тӑвӑп.

11. В то время сказано будет народу сему и Иерусалиму: жгучий ветер несется с высот пустынных на путь дочери народа Моего, не для веяния и не для очищения; 12. и придет ко Мне оттуда ветер сильнее сего, и Я произнесу суд над ними.

Иер 4 // Библи. Раҫҫей Библи пӗрлӗхӗ. Библи. — Санкт-Петербург.:2009. 1567 с.

11. Турӑ каланӑ: тух та ту ҫине Ҫӳлхуҫа умне тӑр; акӑ Ҫӳлхуҫа иртсе кайӗ, Ҫӳлхуҫа умӗнчен тусене кисретекен, ту чакӑлӗсене аркатакан вирлӗ те вӑйлӑ ҫил пырӗ, анчах Ҫӳлхуҫа — ҫилре мар; ҫил хыҫҫӑн ҫӗр чӗтренӗ, анчах Ҫӳлхуҫа — ҫӗр чӗтренинче мар; 12. ҫӗр чӗтренӗ хыҫҫӑн вут-ҫулӑм тухӗ, анчах Ҫӳлхуҫа — вут-ҫулӑмра мар; вут-ҫулӑм сӳнсессӗн, лӑпкӑ ҫил вӗрӗ, [Турӑ — ҫавӑнта], тенӗ.

11. И сказал: выйди и стань на горе пред лицем Господним, и вот, Господь пройдет, и большой и сильный ветер, раздирающий горы и сокрушающий скалы пред Господом, но не в ветре Господь; после ветра землетрясение, но не в землетрясении Господь; 12. после землетрясения огонь, но не в огне Господь; после огня веяние тихого ветра, [и там Господь].

3 Пат 19 // Библи. Раҫҫей Библи пӗрлӗхӗ. Библи. — Санкт-Петербург.:2009. 1567 с.

Шӑпах вӗсем, ҫынҫиенсем, арман ҫуначӗсене ҫил еннелле ҫавӑраҫҫӗ — курайманлӑхпа усаллӑх ҫилӗ енне.

Куҫарса пулӑш

Уйрӑлу шӑпи // Николай Сорокин. Сорокин Н.М. Тӑлӑх арӑм минтерӗ. Савнисен романӗ. – Шупашкар: «Ҫӗнӗ Вӑхӑт», 2019. – 216 с.

Ун чухне тин вара мӗнле ҫил вӗрнӗ чухне пирӗн патра тӗтреллӗ ҫанталӑк, йӗпе-сапаллӑ ҫанталӑк пулнине, мӗнле ҫил чухне уяр, типӗ ҫанталӑк пулнине, хӑҫан ӑшӑ кунсене кӗтмеллине, хӑҫан сивӗсене кӗтмеллине пӗлме пултаратпӑр.

Из наблюдений можно узнать: при каком ветре в вашей местности устанавливается пасмурная и дождливая погода, при каком — ясная и сухая; когда следует ждать теплых дней, а когда — холодных.

Ҫанталӑка пӗлни кама тата мӗн тума кирлӗ // Никифор Ваҫанкка. Географи: пуҫламӗш шкулӑн тӑваттӑмӗш класӗнче вӗренмелли кӗнеке / Л. Г. Терехова, В. Г. Эрдели; РСФСР Ҫутӗҫ халӑх комиссариачӗ. — Шупашкар: Чӑваш АССР государство издательстви, 1941. — 132 с.

Унӑн сӑнӗ тӗксӗмленсе салхуланчӗ, вӑл будкӑн инҫерехри кӗтессине вырнаҫрӗ те, ҫил пыра-пыра силлекен алӑк ҫине шиклӗн пӑхса, ҫил ӳленине итлесе, вӑл вӑйсӑрланнӑ пек туйӑнсан кӑшт кӑна хавасланнӑ пек пулса ларчӗ.

Куҫарса пулӑш

21. Тайгари пикник // Леонид Агаков. Чаковский А. Б. Инҫетри ҫӑлтӑр ҫути: повесть / А. Б. Чаковский ; вырӑсларан Леонид Агаков куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР кӗнеке издательстви, 1966. — 275 с.

Ӑна хирӗҫ вӑйлӑ ҫил вӗрчӗ, сквер пуш-пушахчӗ, пӗр тенкел ҫинче ҫеҫ, темшӗн ҫил хытӑ вӗрнӗ ҫӗртех, ҫухавине тӑратнӑ ҫутӑ плащлӑ хӗр кӗнеке вуласа ларатчӗ.

Куҫарса пулӑш

19. Каҫчен… // Леонид Агаков. Чаковский А. Б. Инҫетри ҫӑлтӑр ҫути: повесть / А. Б. Чаковский ; вырӑсларан Леонид Агаков куҫарнӑ. — Шупашкар: Чӑваш АССР кӗнеке издательстви, 1966. — 275 с.