Чӑваш чӗлхи корпусӗ

Шырав

Шырав ĕçĕ:

Паттӑр сăмах пирĕн базăра пур.
Паттӑр (тĕпĕ: паттӑр) сăмах форми çинчен тĕплĕнрех пăхма пултаратăр.
Ытти текстсенче ача тӗлӗнтермӗш майсемпе ҫурални тӗрлӗрен пулать: яшкалӑх ҫӑнӑхӗнчен тунӑ этем кӗлеткинчен («Яшкалӑх паттӑр»), вӑрмантан илсе килнӗ ӑвӑса пуртӑпа касса тунӑ кӗлеткерен («Антей паттӑр ҫинчен»), старике хӗненӗ хыҫҫӑн хуҫӑлса пӗтнӗ туя татӑкӗсенчен («Туй Тупала», «Туя паттӑр»), Турра хытӑ кӗлтунипе («Лазар Лазарчпа Иван Иванч патша»), виҫӗ ҫул чухӑн-мӗскӗнсене пурлӑхне парса тӑнӑ хыҫҫӑн («Мӑн Ҫӑпата юмаххи»), шывпа вӗретсе ӗҫнӗ вӑрманти курӑкран («Вархонь ҫӗленсемпе ҫапӑҫни»), ҫинӗ пӑрҫаран («Пӑрҫа паттӑр»), лаххана пӑрахнӑ чуста татӑкӗнчен («Чуста паттӑр»), старик ӗнси ҫине тухнӑ ҫӑпанран («Ҫӑпан паттӑр») т. ыт. те.

В других текстах чудесное происхождение связано с употреблением предметов, символизирующих плодородие, в частности дерева, растения. В «Сказке об Антее-батыре» в ребенка-богатыря превращается фигурка, вырезанная из осинового полена, а в текстах «Туй Тубала», «Туя-батыр» — фигурка из куска посоха, сломавшегося от ударов, нанесенных старику. Заварив лесную траву, получает чудодейственный напиток для зачатия героиня сказки «О сражении Вархоня со змеями», употребление в пищу гороха явилось способом зачатия и рождения нового батыра в другой сказке («Пырзя-батыр»). Слепленная из теста кукла вдруг обращается в богатыря («Яшкалых-батыр», «Чуста-батыр»). Встречаются сюжеты о богатырях, вымоленных у Бога («Лазар Лазарч и царь Иван Иванч») или дарованных за милосердные поступки («Сказка о Большом Лапте»).

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Кунашкал текстсем тӑххӑр: [«Кукша паттӑр»], [«Иван Богарьпе йӑмӑкӗ], «Вӗре ҫӗленпе паттӑр Ваҫилли», «Иван паттӑр», [«Иванпа йӑмӑкӗ»], «Аслӑ Йӑван», «Йӑван паттӑр», «Паттӑр Иван», «Тӗне кӗмен богатыр».

Таких текстов в настоящем сборнике девять: [«Кукша-батыр»], [«Иван-Богарь и его младшая сестра»], «Огненный змей и Василли-батыр», «Иван-батыр», [«Иван и младшая сестра»], «Старший Йыван», «Йыван-батыр», «Героический Иван», «Некрещеный богатырь».

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Ку юмахсем 301 А сюжетрисен йышӗнчех, шутсӑрах уйрӑлса тӑмаҫҫӗ: ҫулпа пынӑ чух паттӑр урӑх паттӑрсене (Ту паттӑр, Йывӑҫ паттӑр, хӗвел ывӑлӗ Хӗветке, упа ывӑлӗ Утаман, Ҫил паттӑр т. ыт. те) тӗл пулать те малалла вӗсемпе пӗрле каять.

Данные сказки особо не отличаются от сказок с сюжетом 301 (3-я группа): по дороге батыр встречает других батыров (Ту-батыр, Йывысьбатыр, сын солнца Хветке, сын медведя Удаман, Силь-батыр и др. ), и они вместе продолжают путь.

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

4. Тепӗр ушкӑнри текстсем 301 *В сюжетпа пӗрлешеҫҫӗ (вӗсен шучӗ саккӑр): «Туй Тупала», «Иван паттӑр», «Виҫӗ паттӑр», «Чимантей Попповӗч», «Виҫӗ паттӑр: Ҫип, Ту, Йӑвӑҫ», «Метвет Попович», «Туя паттӑр», «Ҫӑпан паттӑр».

4. Тексты в этой группе объединяются сюжетом 301 *В (их восемь): «Туй Тубала», «Иван-батыр», «Три батыра», «Чимандей Попович», «Три батыра: Сип, Ту, Йывысь», «Медведь Попович», «Туя-батыр», «Сибанбатыр».

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Вӑл шутра ҫак текстсене асӑнма пулать: «Патша арӗм ҫухални», [«Каҫ Иванӗ, Ҫур ҫӗр Иванӗ, Ирхи Иван»,] «Антей паттӑр ҫинчен», «Яшкалӑх паттӑр», «Пӑхӑр упа», «Пултран», [«Ачапа шор упа»], [«Кӗҫӗн ывӑл»], «Йӑван ҫичӗ хутлӑ ҫӗршывран таврӑнни», «Йӑван амӑшӗпе акӑшӗсене ҫӑлни», «Чуста паттӑр», «Арӑслан паттӑр».

Эти сказки следующие: «Как царица пропала», [«Вечерний Иван, Полуночный Иван, Утренний Иван»], «Сказка об Антее-батыре», «Яшкалых-батыр», «Медный медведь», [«Пулдран»], [«Парень и белый медведь»], [«Младший сын»], «Как Йыван вернулся из-под семиярусного мира», «Как Йыван спас мать и старших сестер», «Чуста-батыр», «Арыслан-батыр».

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Е тата «Юман паттӑр», «Иван паттӑр», «Кришка паттӑр ҫинчен» хайлавсем хитре, чӗлхи те аван, анчах вӗсем нараста (асамлӑ) юмахсем шутне кӗреҫҫӗ.

В архиве ЧГИГН немало таких сказок («Юман-батыр», «Иван-батыр», «Гришка-батыр», где и язык, и сюжет заметно выделяются.

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Ҫавӑнпа та «Али паттӑр», «Упа хӑлха», «Аван», «Типӗ ҫырма паттӑрӗ» евӗр тата ытти паттӑр юмахӗсене кӗнекене кӗртмерӗмӗр.

По вышеназванным причинам мы не включили в книгу тексты «Али-батыр», «Медвежье ухо», «Аван», «Батыр суходола» и другие подобные сказки.

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Кунта пирӗншӗн тӗпчевҫӗ «Йӑван паттӑр», «Али паттӑр», «Хӗвелпе уйӑха тыткӑнран хӑтарни» тата ытти ҫакӑн йышши паттӑр юмахӗсенче чӑваш эпосӗн тӗпренчӗкӗсем упранса юлнине асӑрхани уйрӑмах хаклӑ.

Для нас особенно важно то, что не обойдены вниманием богатырские сказки, отмечено, что такие из них, как «Иван-батыр», «Алибатыр», «Освобождение солнца и луны», позволяют судить по сохранившимся крупицам о всем многообразии и богатстве народного эпоса.

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Ҫамрӑксем малтан «паттӑр совет хӗрарӑмӗсемшӗн», унтан — «паттӑр совет салтакӗсемшӗн», унтан — «кунта ларакан паттӑр хӗрсемшӗн» черкке ҫӗклерӗҫ.

Куҫарса пулӑш

Йывӑр ҫулсем // Александр Артемьев. Артемьев А. Ҫунатлӑ ҫуралнисем: повеҫсем. — Шупашкар: Чӑваш АССР кӗнеке издательстви, 1965. — 268 с. — 3–57 с.

Пире Чӑваш Республикинчи чӑвашсем те Пугачевӑн Салават Юлаев полковник паттӑрӗ ҫинчен пӗлни, ҫав вӑхӑтрах ҫак паттӑр пекех чӑвашсен Степан Разинӑн Пайтул полковник паттӑрӗ ҫинчен пӗлменни питӗ тӗлӗнтерчӗ тата хурлантарчӗ.

Нас очень удивило и огорчило, что и чуваши в Чувашской Республике знают о герое полковнике Пугачева Салавате Юлаеве, и в то же время не знают о таком же герое чувашей полковнике Степана Разина Байдуле.

Шупашкар, Чӑн Шупашкар пулсам! // Аркадий Русаков. https://chuvash.org/blogs/comments/5420.html

20. Ванея — паттӑр арӑн Иодайӑн ывӑлӗ, Кавцеил ҫынни — хӑйӗн ӗҫӗсемпе чапа тухнӑ; вӑл моавсен икӗ ҫулпуҫне вӗлернӗ; вӑлах юр ӳкнӗ вӑхӑтра арӑслан шӑтӑкне анса арӑслана вӗлернӗ; 21. вӑлах тата Египетӑн пӗр паллӑ ҫыннине вӗлернӗ; Египет ҫыннин аллинче сӑнӑ пулнӑ, Ванея ӑна хирӗҫ патакпа ҫеҫ тухнӑ, Египет ҫыннин аллинчен сӑннине туртса илнӗ те ӑна ҫав сӑнӑпах вӗлерсе пӑрахнӑ: 22. акӑ мӗн тума пултарнӑ Ванея, Иодай ывӑлӗ; ӑна леш виҫӗ паттӑр та чаплӑ ҫын вырӑнне хунӑ; 23. вӑл вӑтӑр ҫарпуҫран чаплӑраххи пулнӑ, анчах та леш виҫӗ паттӑрпа танлашайман.

20. Ванея, сын Иодая, мужа храброго, великий по делам, из Кавцеила; он поразил двух сыновей Ариила Моавитского; он же сошел и убил льва во рве в снежное время; 21. он же убил одного Египтянина человека видного; в руке Египтянина было копье, а он пошел к нему с палкою и отнял копье из руки Египтянина, и убил его собственным его копьем: 22. вот что сделал Ванея, сын Иодаев, и он был в славе у трех храбрых; 23. он был знатнее тридцати, но с теми тремя не равнялся.

2 Пат 23 // Библи. Раҫҫей Библи пӗрлӗхӗ. Библи. — Санкт-Петербург.:2009. 1567 с.

8. Хушӑн тата Нимрод ҫуралнӑ; ҫавӑ ҫӗр ҫинче паттӑра тухнӑ; 9. вӑл Ҫӳлхуҫа [Турӑ] умӗнче паттӑр кайӑкҫӑ пулнӑ, ҫавӑнпа калаҫҫӗ те ӗнтӗ: Ҫӳлхуҫа [Турӑ] умӗнче паттӑр кайӑкҫӑ Нимрод пек, теҫҫӗ.

8. Хуш родил также Нимрода; сей начал быть силен на земле; 9. он был сильный зверолов пред Господом [Богом], потому и говорится: сильный зверолов, как Нимрод, пред Господом [Богом].

Пулт 10 // Библи. Раҫҫей Библи пӗрлӗхӗ. Библи. — Санкт-Петербург.:2009. 1567 с.

Сана хӑравҫӑ пулма мар, паттӑр пулма сӗнетӗп, паттӑрсен хӑйсен пурнӑҫне упрама та хӑюлӑх ҫитермелле пек туйӑнать.

Куҫарса пулӑш

V // Александр Клементьев. Клементьев А.К. Вунҫиччӗрисем: повеҫсемпе калавсем. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издательстви, 1981. — 216 с. — 3–56 с.

Паттӑртан та паттӑр.

Куҫарса пулӑш

II // Никифор Мранька. Мранька Н.Ф. Ӗмӗр сакки сарлака. Роман. 2-мӗш том. Виҫҫӗмӗш кӑларӑм. Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издательстви, 1989. — 592 с.

Хурлӑхлӑ митингра (вӑл ял варринчи Ҫӗнтерӳ паркӗнче иртрӗ) Пушкӑртстан Пуҫлӑхӗн представителӗ, ПР Патшалӑх Пухӑвӗн-Курултайӗн депутачӗ Марат Шафиков, Ермеккей район администраци пуҫлӑхӗ Ильшат Райманов, Пелепей тата Ермеккей районӗсен ҫар комиссарӗ Рустам Сахабов, Иван Дзетовецкий сержант, Пушкӑртстанри чӑвашсен Канашӗн ветерансемпе тата ҫамрӑксен политикипе ӗҫлекен комисси ертӳҫи Борис Гордеев полицин отставкӑри полковникӗ, Эрехӗрри ял хутлӑх администрацин пуҫлӑхӗ Ольга Зарянова, паттӑрӑн тӑванӗсен ятӗнчен Мария Биткина сӑмах каларӗҫ, паттӑр салтакӑн ҫывӑх ҫыннисемпе пӗрле хурланнине пӗлтерчӗҫ.

Куҫарса пулӑш

«Манӑн ҫапӑҫу хирӗнче пулмалла» // Юрий СНЕГОПАД. https://ursassi.ru/articles/-%D1%81%D1%8 ... la-3444550

7. Ҫиччӗмӗш уйрӑм ушкӑна вун тӑватӑ текст кӗчӗ: «Тӑршшӗ пӗр чике,сухалӗ пӗр хур старик юмаххи», «Тӗнчери мӗнпур чечексенчен пуҫтарса тунӑ кӗпе», «Майра патша хӗрӗ», «Старикпа карчӑк ҫинчен», «Ухмах Иван патша хӗрне качча илни», «Лазар Лазарчпа Иван Иванч патша», «Ҫынна пулӑшакана Турӑ пулӑшать», «Улӑп», «Йӑван тата виҫӗ аслӑ хӗрӗ», «Паттӑрсем», «Кӑвак Сӑкман», «Чоста Йӑван», «Пӑрҫа паттӑр», «Тӗклемес Ҫӗрменти».

7. Следующую группу составили четырнадцать текстов: «Сказка о старике в локоть, бородой в два локтя», «Рубашка, сшитая из всех цветков мира», «Дочь царицы», «О старике и старухе», «Как Иван-дурак женился на царевне», «Лазар Лазарч и царь Иван Иванч», «Помогающему людям Бог помогает», «Улып», «Йыван и его три старшие сестры», «Батыры», «Синий Кафтан», «Чоста Йыван», «Пырзя-батыр», «Теклемес Серменди».

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Ку паттӑр юмахӗсенче хӑйне май мотив пурри пирки каласа хӑвармалла: вӗрене татса янӑ хыҫҫӑн героя аялти тӗнчерен ӑмӑрт кайӑк кӑларать, ҫав кайӑк каялла анса кайнӑ чухне вӑйлӑ ҫил-тӑвӑл тухать, паттӑр вара йывӑҫ тымарӗнчен тытса юлать.

Эти богатырские сказки отличает еще один мотив: после того как герою перерезают веревку, выбраться из нижнего мира ему помогает орлица, но в тот момент, когда она оставляет его, налетает страшный вихрь, и батыр с трудом успевает схватиться за корни дерева.

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Ҫапла, чӑваш саламаликӗсемпе паттӑр юмахӗсем хушшинче ҫакнашкал пысӑк пӗрпеклӗхсем пурри пирӗн сӑмахлӑхри паттӑр юмахӗсем (саламаликсем евӗрех) сӗм авалхи жанр пулнине ҫирӗпех ӗнентерет.

Таким образом, наличие тех или иных параллелей у чувашских саламаликов и богатырских сказок еще раз убеждает, что богатырская сказка (как и саламалик) является одним из древнейших жанров чувашского фольклора.

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Асӑннӑ юмахсенчи тӗп сюжет йӗрӗ ҫапларах аталанать: паттӑр инҫе ҫула тухать (сӑлтавӗ тӗрлӗрен: тӗп герой патша вӑрҫине кайнӑ ашшӗне шырама каять е амаҫури вӗлересрен килтен тухса тарать, е тӑван ашшӗ усала сутнине пула килтен тухса кайма тивет унӑн — анчах ытларах чухне паттӑр ҫухалнӑ хӗрсене е амӑшне шырама каять); шыв хӗрринче хӗрсене Ҫӗлен ҫиесрен хӑтарать, унӑн паттӑрла ӗҫне шыв турттаракан (салтак) хӑй ҫине илет; юлашкинчен тӗрӗслӗх ҫавах ҫиеле тухать, юмах каччӑ авланнипе вӗҫленет.

Основной сюжет в перечисленных сказках развивается следующим образом: герой-богатырь собирается в дальнюю дорогу, для этого имеются разные причины — задумывает найти отца, не вернувшегося с царской войны; совершает побег, спасаясь от преследований злой мачехи, замышляющей убить его; вынужден покинуть родной дом из-за отца, продавшего его нечистой силе; отправляется на поиски пропавшей невесты либо матери, спасает ее от верной гибели, уводя от коварного змея, но его героические заслуги присваивает себе водовоз (солдат и др. ), потом, к счастью, обман раскрывается, и заканчивается все женитьбой героя.

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Вӗсен шутӗнче ҫак юмахсене асӑнма пулать: [«Икӗ Йӑван»], [«Йӑван ҫӗленсене ҫӗнтерни»], «Паттӑр», «Ванюххапа ачисем тата Алена Красавитса», «Виҫӗ ывӑл», [«Иванпа патша хӗрӗсем»], «Василий Великийпе Иван Великий», «Кокша», [«Иван патша»], «Иван Простак», «Пӗр тӑлӑх ача», «Иван», «Ваҫҫилипа Иван», «Ярослан Яросланович паттӑр», «Мӑн Ҫӑпата юмаххи», «Йӗкреш ача», «Хӑрахкуҫ Лешка пахаттир тата хӗресчен ывӑлӗ Иван Григорч», «Кехермен Кетил».

Назовем эти сказки: [«Два Йывана»], [«Как Йыван победил змеев»], «Батыр», «Ванюха с детьми и Алена Красавица», «Три сына», [«Иван и царевны»], «Василий Великий и Иван Великий», «Кокша», [«Иван-царь»], «Иван-простак», «Сирота», «Иван», «Василий и Иван», «Ярослан Яросланович-батыр», «Сказка о Большом Лапте», «Близнецы», «Одноглазый Лешка-богатырь и крестьянский сын Иван Григорч», «Кехермен Кетил».

Чӑваш паттӑр юмахӗсен тӗнчи // Н.Г. ИЛЬИНА. Паттӑр юмахӗсем. Пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издвтельстви, 2019. — 384 с. — 6-25 с.

Страницăсем:

Меню

 

Статистика

...тĕплӗнрех